Het was in december 2016 dat de Rietveld Stichting opgeschrikt werd door het bericht van een oud-bewoonster, dat de om-en-om woningen (1957-1959) gesloopt zouden worden. Dit was aanleiding voor de stichting om verder onderzoek te laten doen, want er was weinig bekend over dit complex van 52 woningwetwoningen. Als je door het wijkje liep was er niet veel meer te herkennen van het oorspronkelijke ontwerp door de bruine betimmering van de gevels, puntdakjes en de wildgroei aan schuttingen en schuurtjes.

Het cultuur-historisch onderzoek ‘Rietveld in Reeuwijk’ van Erik Slothouber liet zien dat de om-en-om huizen een bijzonder en uniek ontwerp betrof van Rietveld. Het is het enige project waarin hij de gelijkwaardigheid van voor- en achtergevel kan realiseren, een van de belangrijkste kenmerken van het Kernhuis project.

Bron: Erik Slothouber. Rietveld in Reeuwijk. Een onderzoek naar Rietvelds Reeuwijkse projecten 1957-1960. Stichting erven Rietveld, 2017.

De sociale woningbouw en Gerrit Rietveld

Vanaf het einde van de twintiger jaren ontwikkelde Rietveld een voorliefde voor de volkswoningbouw, een woning voor de massa, liefst industrieel geproduceerd, om het leven goedkoper en aangenamer te maken.

Rond 1928 ontstond het idee voor het Kernhuis. In die kern zijn de voordeur, het trappenhuis, toilet, keuken, badkamer en de water-, gas- en elektriciteitsvoorzieningen opgenomen.

De kern zou fabrieksmatig vervaardigd kunnen worden en op de bouwplaats kon de rest op ambachtelijke wijze toegevoegd worden in verspringende verdiepingen om de gebruiksruimte zo efficiënt mogelijk te benutten. Het is een huis zonder gangen, met de trap als enige verkeersruimte. Ook de ruimte tussen de voordeur en de trap is een gebruiksruimte, geen gang of hal. Zo is alle ruimte efficiënt benut. Helaas heeft Rietveld de kernhuisplannen niet kunnen verwezenlijken. Alleen het sociale woningbouwproject in Reeuwijk (1958) heeft kenmerken van dit principe.

Rietveld heeft slechts een paar sociale woningbouwprojecten kunnen realiseren:

• in Nagele ontwierp hij samen met zijn zoon Jan 74 woningen (1953-1955)
• in Utrecht een kleine achthonderd woningwetwoningen (1954-1957)
• in Reeuwijk-Brug 52 woningen, het om-en-om-project (1957-1959)

Samen met Heemschut, het Cuypersgenootschap en DOCOMOMO heeft de Rietveld Stichting met succes gestreden voor het behoud van de huizen in Reeuwijk. Eind 2021 kon gestart worden met de renovatie. Eén blok werd voorzien van de oorspronkelijke kozijnindeling met de glazen borstwering, bij alle blokken is het hellend dak verwijderd, de stalen dakrand weer zichtbaar gemaakt en de oorspronkelijke kleurstelling is bij alle huizen teruggekomen. In juli 2022 waren de 52 woningen in Reeuwijk gerenoveerd.

Tijdens de feestelijke inwijding van de woningen in Reeuwijk heeft Erik Slothouber een kleine expositie ingericht over de sociale woningbouwprojecten van Gerrit Rietveld. De posters zijn hieronder weergegeven (ontwerp: Freddy Vermeulen).